Nhắc tới bài thơ “Chiều tối” của cụ Hồ Chí Minh là nói đến một tác phẩm thơ chứa đựng bao nhiêu cảm xúc. Thơ của người không hoa mỹ, nhưng mà thấm đượm tình yêu thương quê hương, đất nước, rồi tinh thần lạc quan, yêu đời dù trong hoàn cảnh nào đi chăng nữa.
Nội dung của bài thơ thì cũng chẳng có gì cầu kỳ, chỉ là cảnh trời chiều, nhưng dưới ngòi bút của cụ Hồ, cái cảnh đó như sống động hẳn lên. Cảnh hoàng hôn nơi núi rừng, nơi mà bóng chiều buông xuống, không gian như tĩnh mịch lại, cũng là lúc con người ta ngẫm về cuộc đời.
Đầu tiên phải kể tới hình ảnh “cánh chim mỏi”. Ai mà chẳng biết, chiều đến là cánh chim nào cũng phải bay về tổ, tìm nơi nghỉ ngơi sau một ngày dài kiếm ăn, bay lượn. Cánh chim trong bài thơ cũng vậy, như đại diện cho cả một thế hệ con người xa quê hương, luôn tìm đường quay về. Thấy cánh chim là thấy sự lẻ loi, nhưng cũng là niềm tin vào một ngày bình yên. Ấy thế mà trong hoàn cảnh tù đày, cụ Hồ vẫn có tâm hồn trong trẻo, bình dị để mà ngắm nhìn và ghi lại hình ảnh đó.
Rồi đến hình ảnh “chòm mây trôi lững lờ”, cái này phải nói là đậm chất của núi rừng. Mây thì ngày nào cũng có, nhưng dưới bút của cụ Hồ, chòm mây ấy như có hồn, trôi chầm chậm như tâm trạng của chính người trong cảnh lao tù. Đời người như đám mây đó, lúc nổi lúc trôi, nhưng đâu đó vẫn luôn có chút hy vọng ở tương lai.
Điểm độc đáo của nghệ thuật trong bài thơ là cách sử dụng hình ảnh, ngôn từ. Thơ cụ Hồ viết giản dị, ngắn gọn, không dài dòng nhưng mà từng câu từng chữ đều có ý nghĩa. Ai đọc cũng thấy cái tình, thấy cái đời trong đó. Những hình ảnh như chim mỏi, mây trôi, không cần màu mè mà vẫn chất chứa tâm sự của một con người lớn lao, nhưng bình dị vô cùng.
Thêm vào đó, bài thơ còn có phép đối lập rất khéo léo. Cụ Hồ dùng cảnh buồn của hoàng hôn nhưng lại không phải để than thân trách phận mà để nhấn mạnh sự lạc quan. Nhìn cảnh mà lòng người thêm vững vàng, thấy ánh sáng từ ngay trong khó khăn, từ trong gian khổ.
Cách mà cụ Hồ dùng từ ngữ bình dị, gần gũi, không phức tạp, không phải ai cũng làm được. Có khi chỉ là câu nói thường ngày mà dưới ngòi bút của cụ, trở nên thành thơ, thành nghệ thuật. Đây là cái tài của cụ Hồ, vừa tinh tế vừa đơn giản.
Điểm cuối cùng trong nghệ thuật của bài “Chiều tối” là cách chuyển cảnh, từ buồn sang vui. Ban đầu là cảnh chiều tà buồn bã với cánh chim và chòm mây, nhưng đến cuối lại là hình ảnh cô gái xay ngô, một cảnh sinh hoạt thường ngày nhưng mà lại ấm áp, gần gũi, làm cho bài thơ có sự thay đổi nhẹ nhàng mà sâu lắng. Cảnh đó như muốn nói với người đời rằng, dù có thế nào thì cuộc sống vẫn tiếp diễn, vẫn có hy vọng, vẫn có ngày mai.
Nhìn chung, bài thơ “Chiều tối” không chỉ là một bài thơ miêu tả cảnh hoàng hôn mà còn là cả một bức tranh đời, một bài học về sự kiên trì, về tình yêu thương và tinh thần vượt khó. Qua từng câu chữ giản dị, bài thơ gửi gắm bao nhiêu triết lý sống, là minh chứng cho tài năng và tấm lòng của cụ Hồ Chí Minh. Mỗi khi đọc, lại thấy trong lòng nhẹ nhàng, như được tiếp thêm sức mạnh để bước tiếp.
Tags：[Chiều tối, Hồ Chí Minh, phân tích nghệ thuật, nội dung bài thơ, nghệ thuật đối lập]
